Vàng da bệnh lý xuất hiện sớm, tiến triển nhanh, mức độ nhiều, kèm bỏ bú, nôn trớ, sốt, phân bạc màu… cần cho trẻ khám sớm để kịp thời điều trị.
Bác sĩ chuyên khoa II Lê Tố Như, Trưởng khoa Sơ sinh Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội cho biết, vàng da là hiện tượng thường gặp ở trẻ sơ sinh. Với trẻ sơ sinh đủ tháng, 60% trẻ có hiện tượng vàng da. Tỷ lệ này cao hơn ở trẻ sơ sinh non tháng (80%). Vàng da ở trẻ sơ sinh có hai loại là vàng da sinh lý và bệnh lý. Vàng da sinh lý chiếm 75% các trường hợp vàng da sơ sinh.
Trẻ bị vàng da sinh lý có biểu hiện vàng da nhẹ, không ảnh hưởng đến trẻ nên không cần can thiệp điều trị. Tuy nhiên, trường hợp vàng da bệnh lý có thể tiến triển nhanh, để lại di chứng nặng nề nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Bệnh vàng da sơ sinh là gì?
Bác sĩ Lê Tố Như cho biết, vàng da sơ sinh là hiện tượng da, kết mạc mắt trẻ có màu vàng, thường do tăng bilirubin gián tiếp – một thành phần được giải phóng ra khi hồng cầu bị vỡ.
Vàng da sơ sinh có thể ở mức độ nhẹ (vàng da sinh lý) nhưng cũng có khi tiến triển nặng (vàng da bệnh lý). Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có nguy cơ để lại biến chứng nhiễm độc thần kinh (bệnh lý não cấp và mạn) do bilirubin gián tiếp thấm vào não. Hậu quả là trẻ sẽ tử vong hoặc bị di chứng não suốt đời.
Vàng da sinh lý
Trẻ sơ sinh có hiện tượng vàng da do trẻ có số lượng hồng cầu trong máu lớn, hồng cầu chứa HbF nên đời sống hồng cầu ngắn (hồng cầu vỡ ra giải phóng các yếu tố bên trong hồng cầu gây nên chuyển hóa tăng bilirubin tự do), chức năng gan của trẻ còn kém, đồng thời khả năng bài tiết mật của gan cũng chưa trưởng thành. Ở trẻ đủ tháng, sức khỏe bình thường thì vàng da được coi là sinh lý khi có đủ các tiêu chuẩn sau:
– Xuất hiện từ ngày thứ 3 sau sinh.
– Tự hết trong vòng 7-10 ngày.
– Vàng da ở mức độ nhẹ (chỉ vàng da vùng cổ, mặt, ngực và vùng bụng phía trên rốn).
– Chỉ là vàng da đơn thuần, không kèm theo các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, li bì…
– Nồng độ bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng.
– Tốc độ tăng bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ.
Vàng da sinh lý không cần can thiệp y tế, chỉ cần cho trẻ bú sữa mẹ đầy đủ, cơ thể sẽ đào thải bilirubin ra ngoài và tình trạng vàng da sẽ biến mất trong vòng 1-2 tuần.
Vàng da sinh lý là tình trạng bình thường ở trẻ sơ sinh.
Vàng da bệnh lý
Vàng da được coi là bệnh lý khi vàng da xuất hiện sớm, tiến triển nhanh, mức độ vàng nhiều và thường kèm các triệu chứng bệnh lý khác. Theo bác sĩ Tố Như, những ngày đầu sau sinh là “thời điểm vàng” để bố mẹ theo dõi tình trạng vàng da ở trẻ. Những bất thường đó là:
– Vàng da đậm xuất hiện sớm, trong vòng 1-2 ngày sau sinh
– Vàng da không chỉ xuất hiện ở mặt, mắt mà còn lan đến bụng, cánh tay, chân
– Không hết vàng da sau 2 tuần với trẻ sinh đủ tháng và 3 tuần đối với trẻ non tháng
– Vàng da kết hợp các triệu chứng bất thường khác như bỏ bú, nôn trớ, sốt, khóc nhiều, phân bạc màu…
– Vàng da ở trẻ sinh non, nhất là trẻ sinh non dưới 35 tuần tuổi thai
Cha mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa sơ sinh để được chẩn đoán và điều trị vàng da sơ sinh càng sớm càng tốt, tránh xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh.
Phát hiện vàng da sơ sinh bằng cách nào?
Bác sĩ Tố Như chia sẻ thêm, vàng da xuất hiện đầu tiên ở mặt và củng mạc, tiếp đến là thân mình, đến cẳng tay, cẳng chân và cuối cùng tới lòng bàn tay và bàn chân. Bệnh được phát hiện bằng cách dùng ngón tay ấn vào da trong khoảng 5 giây, buông ra quan sát xem da có vàng không, tốt nhất là quan sát dưới ánh sáng tự nhiên.
Thông thường, bác sĩ sử dụng máy đo bilirubin qua da (BILI check) để kiểm tra mức độ vàng da. Tuy nhiên thực tế, kết quả qua máy đo này có thể sai số so với kết quả xét nghiệm máu khoảng 3-5 mg%. Do đó, nếu kết quả đo qua da bất thường nhiều thì bác sĩ sẽ xem xét cho xét nghiệm máu để định lượng bilirubin và xét nghiệm tìm nguyên nhân.
Mặt và củng mạc là những vị trí xuất hiện vàng da sớm.
Nguyên nhân gây vàng da ở trẻ sơ sinh
Trẻ sơ sinh bị vàng da có thể do một trong các nguyên nhân sau:
- Tăng sản xuất bilirubin
Bilirubin dư thừa (tăng bilirubin trong máu) là nguyên nhân chính gây ra vàng da. Bilirubin là sắc tố có màu vàng cam, được hình thành trong quá trình phá vỡ hồng cầu bình thường trong máu. Các nguyên nhân gây tăng sản xuất bilirubin trong máu trẻ bao gồm:
– Bất đồng nhóm máu mẹ con: Nhóm máu mẹ và con bất tương hợp nên hệ thống miễn dịch của mẹ có thể phá hủy hồng cầu của con. Trường hợp thường gặp là bất đồng nhóm mẹ – con máu hệ ABO (mẹ có nhóm máu O sinh con có nhóm máu A hoặc B) và bất đồng nhóm máu mẹ – con hệ Rh (mẹ có nhóm máu Rh âm, sinh con có nhóm máu Rh dương)
– Bệnh lý tại hồng cầu làm cho hồng cầu dễ vỡ: thiếu men G6PD, bệnh lý màng hồng cầu, Thalassemia.
– Vết bầm máu to ở trẻ khi sinh.
- Giảm chức năng chuyển hóa bilirubin
Nguyên nhân gây ra tình trạng này là do trẻ bị một trong các bệnh lý: hội chứng Crigler-Najjar, hội chứng Gilbert, bệnh lý chuyển hóa di truyền (galactosemia, suy giáp trạng bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa tyrosin, methionin, thiếu α1 antitrypsin…), trẻ sinh non, thiếu hụt hormone, mẹ bị chứng đái tháo đường thai kỳ.
- Tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột (tăng chu trình ruột gan)
Những trẻ sinh ra bị hẹp môn vị, tắc ruột non, phình đại tràng bẩm sinh, tắc ruột phân su, sử dụng thuốc gây liệt ruột… đều có nguy cơ tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột, dẫn tới vàng da.
- Vàng da sữa mẹ
Một số trẻ trong vài ngày đầu bú không đủ do trẻ gặp khó khăn khi bú mẹ hoặc mẹ chưa tiết đủ sữa. Tình trạng này khiến trẻ mất nước, thiếu năng lượng và tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột gây vàng da. Để khắc phục, mẹ nên cho trẻ bú thường xuyên hơn và theo dõi cân nặng trẻ. Không nhất thiết phải ngưng bú mẹ nếu trẻ vẫn bú tốt, tăng cân và khỏe mạnh.
